Na padinama planine Zahor: Stari grad Kaštele
Stari grad Kaštele, smješten je na padinskim dijelovima planine Zahor, na tromeđi opština Fojnica, Kiseljak i Busovača.
Iako katastarski pripada opštini Kiseljak, njegov prirodni položaj i istorijski razvoj vezan je za područje Fojnice. Te pripadnike reda Franje Asiškog iz Samostana sv. Duha u Fojnici.
Ono što se danas može vidjeti, stari grad Kaštel predstavljaju, u stvari, tri veće pećine. One se nalaze duboko u stjenovitom dijelu planine Zahor.
Pristup Kaštelima je dosta težak, a od kanjona rijeke Kozice nije nikako moguć, pošto je stijena vrlo strma i dosta visoka.
Pećine, odnosno njihovi otvori su većeg obima, tako da je moguće da u jedan otvor stane od 40 do 50 ljudi.
Užad za penjanje
Dva ulaza u dvije pećine nalaze se jedan pored drugog, a iznad njih, na nepristupačnom terenu, nalazi se treća pećina, do koje se mogu popeti samo oni vještiji i najhrabriji posjetitelji, uglavnom planinari, koji, često puta, za penjanje do pećine koriste užad.
Prilikom osvajanja srednjovjekovnog bosanskog kraljevstva od Osmanskog carstva u Stari grad Kaštele su se sklonili franjevci na čelu sa Anđeom Zvizdovićem.
Zvizdović se odatle spustio na polje u selo Milodraž, gdje mu je sultan Mehmed II Fatih, dana 28. maja 1463. godine uručio ahdnamu, najstariji dokument o ljudskim pravima.
Bijeli i Crni grad
U odnosu na ostale utvrđene gradove srednjovjekovne Bosne, Stari grad Kaštele se nalazi na najvišoj nadmorskoj visini.
Prostor na kojem je Grad sazidan u prvobitnom stanju predstavljao je izdubljenu pećinu u stijeni, koja je kasnijim aktivnostima proširena i pregrađena zidovima. Na taj način sazidane su dvije kule u odbliku pravougaonika – Bijeli i Crni grad.
Priče i legende
O Kaštelama postoje mnoge priče i legende. Stanovnici iz okolnih sela pričaju da se u kamenu nalazila velika željezna alka za koju su, navodno, vezani brodovi, da je more bilo čitavom kotlinom rijeke Kozice i dalje u dolinama rijeke Bosne i Lašve.
Ukoliko je zaista postojala željezna staalka, a izgleda da jeste. Onda je ona, sa sigurnošću se može tvrditi, služila za penjanje do pećine, a ne za vezanje brodova.
Na zazidanoj strani ulaza u prvu pećinu na Kaštelima nalaze se tragovi od ostataka tri drvene grede. Pošto je otvor pećine dosta visok, vjerojatno je pećina gredama bila podijeljena na kat ili je gornji dio pećine služio kao palača za spavanje.
Zid pećine je od kamena krečnjaka. Vezivan je čvrstim krečnim malterom, pa se sa dosta sigurnosti može tvrditi da je potiče, vjerojatno, negdje između XII i XV stoljeća.
Nakon gore spomenute odlike, moći se pristupiti restauraciji odnosno konzervaciji, zatim uređenju pristupnih staza, ispitivanju starosti drvenih greda itd.
Sve ovo dovest će do povijesne valorizacije mjesta ali i ponuditi ga i iskoristiti u gospodarskom odnosno turističkom smislu. (mojinfo.ba)
Izvor: Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, grad-busovača.com (artinfo.ba).
Na padinama planine Zahor: Stari grad Kaštele
